Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցւոյ հինգ Տաղաւար տօներէն երրորդը կը կոչուի Այլակերպութիւն կամ Պայծառակերպութիւն, ժողովրդային անուանումով՝ Վարդավառ:
Առաջին երեք Աւետարանները, որոնք համատեսական կը կոչուին, մեր Տիրոջ եւ Փրկիչին այլակերպութիւնը կը նկարագրեն հետեւեալ ձեւով.
Յիսուս իր հետ առնելով առաքեալներէն Պետրոսը, Յակոբոսը եւ Յովհաննէսը, լեռ կը բարձրանայ աղօթելու: Մինչ կ’աղօթէր, Անոր դէմքը արեւու նման կը լուսաւորուի, իսկ զգեստները հրեղէն լոյսի նման սպիտակ կ’ըլլան: Յիսուսի երկու կողմերը կը յայտնուին հին կտակարանի մեծագոյն մարգարէներէն երկուքը. առաջինը՝ Մովսէս, որ կը խորհրդանշէ օրէնքի մարգարէութիւնը, իսկ երկրորդը՝ Եղիան, որ կը խորհրդանշէ հաւատքի մարգարէութիւնը: Զոյգ մարգարէները Քրիստոսի հետ կը խօսին Անոր չարչարանքներուն, խաչելութեան, մահուան եւ յարութեան մասին: Պետրոս, այս հրաշալի տեսարանի գեղեցկութենէն զմայլած, Յիսուսի կ’առաջարկէ ըսելով.- «Վարդապե՛տ, լաւ է որ հոս մնանք. երեք վրաններ շինենք մին Քեզի, մէկը Մովսէսին եւ միւսը Եղիային համար» (ՂԿ. 9:35): Մինչ Պետրոս կը խօսէր, ահա լուսաւոր ամպ մը կը ծածկէ զիրենք. ամպին մէջէն ձայն մը կը լսուի, որ կ’ըսէր.- «Այս է իմ սիրելի Որդիս, որուն ես հաճեցայ, անոր մտիկ ըրէ՛ք» (Մտ.17։1-6): Այլակերպութեան տօնը Քրիստոսի աստուածային փառքին յայտնութեան յիշատակն է, երբ Ան առաջին անգամ ըլլալով ինքզինք ցոյց տուաւ որպէս Աստուած՝ Տէր ողջերու եւ մեռեալներու։
Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի Վարդավառ բառը կը մեկնաբանէ հետեւեալ ձեւով.- «Ինչպէս վարդի մը կոկոնը բացուելով ցոյց կու տայ վարդին ողջ գեղեցկութիւնը եւ բոյրը, նոյնպէս ալ Քրիստոսի Պայծառակերպութեամբ մեր առջեւ բացայայտուեցաւ Աստուծոյ Որդիի Աստուածութիւնը եւ ողջ փառքը»:
Մեր Տէրը Յիսուս Քրիստոս իր երկրաւոր առաքելութեան ընթացքին առիթներն ու միջոցները կը ծառայեցնէր փրկագործութեան բարի լուրը աւետելու եւ «Երկնքի Արքայութեան մարգարիտները» երկիր փոխադրելու նպատակին: Նոյնպէս եւ այլակերպութեան դէպքը՝ Քրիստոսի լուսաւոր եւ պայծառակերպուած դիմագիծի ընդմէջէն մեր ուշադրութեան կը յանձնէ ու կը յիշեցնէ մարդկութեան վայելչութիւնն ու գեղեցկութիւնը հանդերձեալ կեանքին մէջ:
Այլակերպութիւնը նաեւ կը խորհրդանշէ մարդկութեան երանելի վիճակը յաւիտենականութեան մէջ, եւ կը յիշէցնէ Քրիստոսի մարդեղութեան խորհուրդին հիմնական նպատակը, որ կը միտի անկեալ մարդը վերականգնել եւ անոր վերադարձնել աստուածային այն շնորհքները, որ նախամարդուն անհնազանդ ընթացքով կորսուած էր:
Քրիստոսի այլակերպութիւնը մարդկային բնութեան նախապատկերացումն է, որ պիտի հաստատուի Քրիստոսի երկրորդ գալուստով՝ երբ փառաւորեալ մարմիններով յարութիւն առնենք:
Մեր Տիրոջ Յիսուս Քրիստոսի այլակերպութիւնը տիեզերական վախճանական իմաստ ունի նաեւ, ազատագրելու ամբողջ մարդկութիւնը, որ ենթակայ է մեղքի եւ ապականութեան, զորս այլակերպութեան խորհուրդով պիտի ազատագրուի ու վերանորոգուի, երբ Քրիստոս «իր փառքով» յայտնուի:
Քրիստոսի այլակերպութիւնը իր խոր տպաւորութիւնն ու ազդու ներգործութիւնը ունեցաւ առաքեալներուն եւ համայն մարդկութեան վրայ: Պետրոս առաքեալ իր ականատեսի վկայութեամբ կ’ըսէ.- «Անձամբ ականատես եղանք Անոր մեծութեան, երբ Անիկա փառք եւ պատիւ ստացաւ Հօր Աստուծմէ, որ իր մեծավայելուչ եւ փառաւոր ձայնով Անոր համար վկայեց, ըսելով-. «Ասիկա է իմ սիրելի Որդիս, որուն ես հաճեցայ» (Բ.Պտ 1:16-17):
Այլակերպուած աշխարհի Լոյսին՝ Քրիստոսին մօտենալով լուսաւորուինք եւ դառնանք Լոյսի որդիներ եւ Աստուծոյ թագաւորութեան ժառանգորդներ:
Վարդավառը՝ Հայերուս Շատ Սիրելի Տօնը, Հայ ժողովուրդին ամենասիրելի տօներէն մէկն է Վարդավառը անիկա նուիրուած է սիրոյ եւ գեղեցկութեան աստուածուհի Աստղիկին:
Ինչպէս՝ շատ մը նախաքրիստոնէական տօներ, Վարդավառն ալ վերանուանուած է Պայծառակերպութեան եւ Այլակերպութեան տօն, քրիստոնէութիւնը պետական կրօն ընդունելէն ետք, սակայն պահպանած է նաեւ Վարդավառ անուանումը: Վարդավառի տօնը շարժական է, կը տօնուի Զատիկին յաջորդող 14-րդ կիրակին: Ինչպէս Խաղօղօրհնէքի օրը աւանդաբար կը համարուի խաղողի առաջին համտեսի օր, այնպէս ալ Վարդավառի օրը խնձորի առաջին համտեսի օրն է:
Աւանդութեան համաձայն, անգամ մը Աստղիկ աստուածուհին կը լսէ, որ իր սիրեցեալ Վահագնը ծանր վիրաւորուած է, բոպիկ կը վազէ անոր մօտ: Ճանապարհին, վազելով վարդերուն մէջէն, կը վիրաւորէ ոտքերը, եւ անոր արիւնով կը ներկուին վարդերը: Այդ օրէն կարմիր վարդը սիրոյ խորհրդանիշ կը համարուի Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդին համար:
Կարգ մը ազգագրագէտներու կարծիքով, անցեալին, այս տօնը եղած է շատ բազմազան, որմէ այսօր պահպանուած է միայն ջրցօղումը: Իրարու վրայ ջուր ցօղելով՝ մեր նախնիները կը հաւատային, որ կը պաշտպանուին վախէ եւ հիւանդութիւններէ: Տօնին առիթով նաեւ աղաւնի կը թռցնէին եւ տօնածառ կը պատրաստէին՝ զարդարուած ժապաւէներով վարդերով եւ խնձորներով:
Տօնին ծիսական ուտելիքն էր խորոված խնձորը: Ամենայն Հայոց Բանաստեղծ` Յովհաննէս Թումանեան գեղեցիկ ոտանաւոր մը ունի այս տօնին առթիւ. «Հիմն Աստղիկի» խորագրով, ուր կ’ըսէ.
Ելնում է ապա նազելի փառքով
Երկնի խորքերից Սիրոյ դիցուհին,
Պճնուած կոյսի ճերմակ շղարշով,
Վառուելով իր սուրբ շողերի միջին:
Արեւշող աղբիւր՝ յոյզերի,
Աստղաբոյլ կերոն՝ սրտերի,
Լուսաշող Սիրոյ Թագուհի,
Գեղասքանչ Աստղիկ դիցուհի:
Ելնում է շռայլ իր փառքից շիկնած,
Ցոլուն աչքերը ներքեւ խոնարհում,
Թէեւ նրանց մէջ երկնքից ծագած
Ամէնից պայծառ ճաճանչն է բերում:
Քաղուած՝ Անգիր Դպրութիւն գրքէն:
Տաթեւ Ա. Քհնյ. Միքայէլեան